«Ανοίγει» η συζήτηση ανάμεσα στις πολιτικές ηγεσίες των υπουργείων Πολιτισμού Ελλάδας και Βρετανίας για τον επαναπατρισμό των Γλυπτών του Παρθενώνα. Υπό την πίεση της ελληνικής κυβέρνησης και της διεθνούς κοινής γνώμης, η βρετανική πλευρά φαίνεται να υπαναχωρεί από την αδιάλλακτη στάση της και να κάθεται στο τραπέζι του διακρατικού διαλόγου…
Ενα σημαντικό και ουσιαστικό βήμα για την επιστροφή των Γλυπτών προστίθεται στην εθνική προσπάθεια που αναπτύσσει προσωπικά ο ίδιος ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, καθώς και η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για τον επαναπατρισμό των πολύτιμων μελών του Παρθενώνα που άρπαξε ο λόρδος Ελγιν στις αρχές του 19ου αιώνα. Το σχετικό έγγραφο των εργασιών της 23ης Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την Επιστροφή Πολιτιστικών Αγαθών (ICPRCP), η οποία συνεδριάζει από τις 18 έως σήμερα Παρασκευή 20 Μαΐου, φαίνεται να δημιουργεί ευοίωνες προϋποθέσεις και νέες ελπίδες στο χρόνιο ζήτημα της επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα και να σηματοδοτεί ένα νέο γύρο επίσημων συνομιλιών μεταξύ των δύο πολιτικών ηγεσιών!
Η πρόταση
«Το Ηνωμένο Βασίλειο μας ενημέρωσε για την πρότασή του να οργανώσει συνάντηση μεταξύ της Ελληνίδας υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, και του Βρετανού υφυπουργού Πολιτισμού, λόρδου Πάρκινσον, με την ελπίδα οι ελληνικές Αρχές να απαντήσουν θετικά», αναφέρεται στο σχετικό έγγραφο των θεμάτων που συζητούνται στο ICPRCP και τονίζεται πως «η Ελλάδα μας ενημέρωσε ότι η πρόταση του Ηνωμένου Βασιλείου εστάλη στην Ελληνίδα υπουργό Πολιτισμού στις 29 Απριλίου 2022, έγινε αμέσως αποδεκτή, και η συνάντηση μεταξύ των δύο πλευρών πρόκειται να οριστεί σε εύθετο χρόνο». Πρόκειται για μια εξέλιξη-ορόσημο στην υπόθεση της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα, που τέθηκε για πρώτη φορά από τη Μελίνα Μερκούρη κι έκτοτε, σαράντα χρόνια μετά, η δογματική στάση της βρετανικής πλευράς, που υποστηρίζει πως το ζήτημα αφορά στο Βρετανικό Μουσείο, φαίνεται να «λυγίζει»… Οι δύο πλευρές, η Ελλάδα και η Βρετανία, οργανώνουν από κοινού έναν καλή τη πίστει διάλογο, που ίσως εξασφαλίσει τη λύση στο διακρατικό τραπέζι!
Ισως το χρόνιο επιχείρημα της βρετανικής πλευράς που αφορά στο νόμο του 1963 και αναφέρει πως οι επίτροποι (trustees) του Βρετανικού Μουσείου δεν επιτρέπεται να παραχωρήσουν οτιδήποτε από τις συλλογές αλλάξει… Ισως το Ηνωμένο Βασίλειο προχωρήσει στη νομοθετική ρύθμιση από το Κοινοβούλιο, μια αλλαγή της διάταξης, ώστε να ξεπεραστεί ο γραφειοκρατικός σκόπελος και να βρεθεί μια φόρμουλα συμφωνίας που να μας φέρει πιο κοντά στην επανένωση. Σύμφωνα με πληροφορίες του «Ε.Τ.» αναμένεται απόψε, μετά την ολοκλήρωση της 23ης Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO, η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη, να τοποθετηθεί σχετικά με τις εξελίξεις και ανακοινώσεις που θα προκύψουν από την ατζέντα του διεθνούς οργανισμού!
Ομοφωνία
Τον περασμένο Σεπτέμβριο, η UNESCO ψήφισε ομόφωνα μια απόφαση αποκλειστικά στοχευμένη στην επιστροφή των Γλυπτών, σύμφωνα με την οποία καλεί επιτακτικά τη Βρετανία να συνομιλήσει με την Ελλάδα για το ζήτημα, προκειμένου να βρεθεί λύση, «αναγνωρίζοντας ότι το θέμα έχει διακυβερνητικό χαρακτήρα», σε αντίθεση με τα όσα υποστηρίζει η βρετανική πλευρά, ότι η υπόθεση αφορά στο Βρετανικό Μουσείο. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, Κυριάκος Μητσοτάκης, έθεσε το θέμα των Γλυπτών στο πλαίσιο της πανηγυρικής συνεδρίασης για τα 75 χρόνια της UNESCO. «Το ότι μπορεί κανείς να δει στο σημείο αυτό, στη γενέτειρά τους, τα Γλυπτά του Παρθενώνα, οπτικά συνδεδεμένα με το μνημείο που τους προσδίδει την οικουμενική τους ακτινοβολία, είναι κάτι που έχει πολύ μεγάλη σημασία. Ωστόσο, όσο ένα μέρος της συλλογής παραμένει “εξόριστο” στο Λονδίνο, αυτή η διάσταση δεν θα μπορεί να εκτιμηθεί πλήρως. Για το λόγο αυτό, πιστεύω ότι είναι απαραίτητο τα Γλυπτά του Παρθενώνα που βρίσκονται στο Λονδίνο να επανενωθούν με το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής των Γλυπτών του Παρθενώνα που βρίσκεται στην Αθήνα», είχε δηλώσει ο κ. Μητσοτάκης από το βήμα της UNESCO, λίγες ημέρες πριν συναντήσει τον Βρετανό ομόλογό του, Μπόρις Τζόνσον, τον περασμένο Νοέμβριο. «Το αίτημά μας δεν είναι φωτοβολίδα. Θα επιμείνουμε με μεθοδικότητα, για να χτίσουμε τα απαραίτητα ερείσματα και στη βρετανική κοινή γνώμη για την ανάγκη επανένωσης με τα Γλυπτά του Μουσείου Ακροπόλεως. Είναι σημαντικό ζήτημα που αφορά στις διμερείς μας σχέσεις», είχε αναφέρει χαρακτηριστικά ο πρωθυπουργός στον Μπόρις Τζόνσον.
Η στροφή
Εκτοτε τα σταθερά βήματα της χώρας μας για το εν λόγω θέμα οδήγησαν στην ιστορική στροφή των «Times του Λονδίνου» απέναντι στο εθνικό ζήτημα, αντικατοπτρίζοντας τόσο τη δυναμική του ελληνικού αιτήματος όσο και την ουσιαστική προτροπή της βρετανικής κοινής γνώμης που αποτυπώνεται σε όλες τις δημοσκοπήσεις υπέρ της επιστροφής των Γλυπτών στην Αθήνα. Ακολούθησαν εκτενή δημοσιεύματα στους «Guardian» και «Independent». Ο δρόμος είναι αναμφισβήτητα μακρύς και σαφώς τα βήματα περνούν από σύνθετες και διπλωματικές διεργασίες. Πριν λίγες ημέρες, η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, είχε μιλήσει σε ημερίδα στη Νέα Υόρκη με θέμα «Η υπόθεση των Γλυπτών του Παρθενώνα και ο Μύθος του Οικουμενικού Μουσείου: Πολιτικές και Πολιτική», παρουσιάζοντας αναλυτικά το ιστορικό της αρπαγής των Γλυπτών του Παρθενώνα, καθώς και τα επιχειρήματα που έχουν διατυπωθεί τις τελευταίες δεκαετίες τόσο για την επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα όσο και για τον οικουμενικό ρόλο των μουσείων, τον οποίο επικαλείται το Βρετανικό Μουσείο. «Η ανοχή στη διαιώνιση της κατάλυσης της ενότητας και της βάναυσης προσβολής της ακεραιότητας και της αυθεντικότητάς ενός μνημείου με παγκόσμια συμβολική αξία και ενοποιό δύναμη αυτής της βαρύτητας και σημασίας, που επί χιλιετηρίδες έχει αναχθεί υπεράνω πρόσκαιρων συσχετισμών και σκοπιμοτήτων, συνιστά ένα διαρκές ηθικό και πολιτισμικό έγκλημα με πανανθρώπινες συνέπειες», είχε τονίσει, μεταξύ άλλων, η κ. Μενδώνη από το βήμα της ημερίδας, με τη συμμετοχή σημαντικών προσωπικοτήτων από όλο τον κόσμο.
Ας πάρουμε, όμως, το νήμα από την αρχή… Πριν από σαράντα χρόνια. Το ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα παραμένει, σύμφωνα με τους ειδικούς, η πιο διάσημη υπόθεση πολιτιστικής κληρονομιάς!
1982-1987: Στη Γενική Διάσκεψη της UNESCO για την Πολιτιστική Πολιτική στο Μεξικό, η τότε υπουργός Πολιτισμού, Μελίνα Μερκούρη, το 1982, θέτει το αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα και η ελληνική αντιπροσωπεία υποβάλλει σχέδιο σύστασης υπέρ της επιστροφής τους στη χώρα μας. Δύο χρόνια αργότερα, το 1984, η Ελλάδα καταθέτει επίσημο αίτημα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην UNESCO, το οποίο ενεγράφη στην ημερήσια διάταξη της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσής τους ή την Απόδοσή τους σε Περίπτωση Παράνομης Κτήσης. Εκτοτε, η Επιτροπή εξετάζει την υπόθεση κατά τις διαδοχικές συνεδριάσεις της ανά διετία και έχει υιοθετήσει αρκετές συστάσεις για την επίτευξη αμοιβαία αποδεκτής λύσης. Το 1987, το ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα εντάσσεται στην επίσημη ατζέντα των θεμάτων της UNESCO.
1996-2014
Το 1996, οι Βρετανοί τάσσονται υπέρ του επαναπατρισμού των Γλυπτών σε ποσοστό 92,5% βάσει τηλεφωνικής δημοσκόπησης. Δύο χρόνια αργότερα, το 1998, το Βρετανικό Κοινοβούλιο σε ποσοστό 47% ψηφίζει υπέρ της επιστροφής, το 44% κατά και το 9% είναι ουδέτερο. Από το 2002 ιδρύεται η ομάδα «Υποστηρικτές του Παρθενώνα» από Βρετανούς διανοούμενους. Η απάντηση του Βρετανικού Μουσείου είναι αρνητική σε οποιοδήποτε ενδεχόμενο επιστροφής των διεκδικούμενων αρχαιοτήτων. Το 2003, ο τότε υπουργός Πολιτισμού, Ευάγγελος Βενιζέλος, θέτει το ζήτημα «δανεισμού» των Γλυπτών. Οι Βρετανοί απορρίπτουν το αίτημα, ενώ το 2005 δημιουργείται ο Παγκόσμιος Σύνδεσμος για την Επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα. Το 2009, το Βρετανικό Μουσείο δέχεται να συζητήσει το δανεισμό των Γλυπτών, υπό την προϋπόθεση ότι η Ελλάδα θα αναγνωρίσει τη Βρετανία ως νόμιμη κάτοχο. Η Ελλάδα απορρίπτει την πρόταση και εγκαινιάζεται το Μουσείο Ακρόπολης! Πέντε χρόνια μετά, η UNESCO προτίθεται να αναλάβει ρόλο διαμεσολαβητή για την επίλυση του θέματος, αλλά η πρόταση απορρίπτεται από τη Βρετανία. Το 2014, οι δικηγόροι Αμάλ Αλαμουντίν-Κλούνεϊ, Τζέφρι Ρόμπερτσον και Νόρμαν Πάλμερ προτείνουν στην Ελλάδα να προχωρήσει σε νομική διεκδίκηση των Γλυπτών.
2019-2022
Από τον Ιούλιο του 2019, η κυβέρνηση Μητσοτάκη εργάζεται συστηματικά για τον εθνικό στόχο της επιστροφής και της επανένωσης των αρχιτεκτονικών Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα, στο Μουσείο της Ακρόπολης. Για πρώτη φορά, τον Σεπτέμβριο του 2021 εκδίδεται Απόφαση από την UNESCO που αφορά ειδικά στο θέμα της επιστροφής των Παρθενώνειων Γλυπτών, χαρακτηρίζοντάς το διακρατικό, που αφορά στις δύο κυβερνήσεις, και όχι διαμουσειακό, όπως εξακολουθεί να υποστηρίζει η Μεγάλη Βρετανία. Σε πρόσφατη δημοσκόπηση, τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, η βρετανική κοινή γνώμη υποστηρίζει την επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα σε ποσοστό 60%. Στις αρχές του 2022, το περίφημο «θραύσμα Fagan» από το Μουσείο Antonino Salinas του Παλέρμο άνοιξε το δρόμο για την επιστροφή των θραυσμάτων από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Πρόκειται για ένα μαρμάρινο γλυπτό 2.500 ετών του ποδιού και του φορέματος της θεάς Αρτέμιδος. Το συγκεκριμένο τμήμα αφαιρέθηκε από τον λόρδο Ελγιν στις αρχές του 19ου αιώνα και παραδόθηκε στον Βρετανό πρόξενο της Σικελίας το 1816. Το θραύσμα πήρε τη θέση του σε μια αναπαράσταση πλήρους μεγέθους της ανατολικής ζωφόρου του Παρθενώνα, παρουσία του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, στο Μουσείο της Ακρόπολης. Λίγες ημέρες μετά, στο πλευρό της Ελλάδας τάσσονται οι «Times του Λονδίνου» στο μείζον ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα, τονίζοντας σε δημοσίευμά τους πως «πρέπει να επιστραφούν». Η βρετανική εφημερίδα μάλιστα αναφέρει ότι επί 50 χρόνια στήριζαν τη μη επιστροφή των Γλυπτών, ανακοινώνοντας ότι αλλάζουν στάση…
