Μετά από την 10/10/2021 ανάρτησή μου σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης και κατόπιν τοποθετήσεων – δημοσιευμάτων συμπολιτών μου σχετικά με την άφιξη του μεγάλου κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια στην Αίγινα και για την ακριβή τοποθεσία της αποβίβασης του, ζήτησα την συνδρομή του ιστορικού Παναγιώτη Πασπαλιάρη, ο οποίος μου απέστειλε μετά από έρευνα τα παρακάτω ιστορικά στοιχεία. Με τη σειρά μου τα δημοσιοποιώ προς χρήση των συμπολιτών μου.
Αγαπητέ δήμαρχε της Αίγινας,
Σας ευχαριστώ για την ωραία ερώτηση. Από πολλά χρόνια τώρα γνωρίζω την προσήλωση των Αιγινητών στα της ιστορίας του νησιού σας, και ιδιαίτερα στα Καποδιστριακά. Η συνεισφορά απλών πολιτών σας (που δεν είναι ιστορικοί) στο θέμα, θα μου επιτρέψετε να πω, είναι μερικές φορές πιο ενθουσιώδης ακόμα και από αυτή της οργανωμένης ιστορικής επιστήμης. Με ταπεινότητα και σεβασμό στο έργο των συμπολιτών σας, θα ήθελα όντως να πω και τη δική μου γνώμη, καθώς ασχολούμαι με το αποτύπωμα του Κυβερνήτη αρκετά χρόνια τώρα.
Το ζήτημα αυτή τη φορά είναι το που αποβιβάστηκε ο Καποδίστρια με τον ερχομό του στην Αίγινα, αρχές του 1828. Υπάρχουν δύο απόψεις: Η μία ότι αποβιβάστηκε στον παλιό προβλήτα της πόλης της Αίγινας και η άλλη ότι αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Περιβόλας, σε απόσταση 2,5 χιλιομέτρων από την πόλη προς νότο.
Η πρώτη άποψη βασίζεται στην καταγραφή της ημέρας και της περίστασης από τη «Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος» (Εν Αιγίνη, 14 Ιανουαρίου 1828) η οποία αναφέρει επακριβώς:
«Την 9 [του μήνα] προς το εσπέρας κοπάσαντος του ανέμου απέπλευσε το Ουάρσπιτ [το Αγγλικό πολεμικό στο οποίο επέβαινε ο κυβερνήτης], και την 11 περί λύχνων αφάς άραξεν εις τον λιμένα της Αιγίνης».
Και παρακάτω:
«Ο Εξοχώτατος Κυβερνήτης απέβη εις το παράλιον της πόλεως εν μέσω των ευφημιών… Ο δρόμος ο φέρων από τον αιγιαλόν εις το Βουλευτήριον, όλαι αι παραστοιχούσαι οικίαι, και τα πέριξ του Βουλευτηρίου ήσαν πλήθοντα ενθουσιώντος λαού…»
Κατά τη γνώμη μας οι διατυπώσεις αυτές δεν δικαιολογούν την παραπάνω άποψη. Το πρώτο που πρέπει να δούμε είναι τι εννοεί ο συντάκτης της εφημερίδας ως «λιμένα της Αιγίνης». Την απάντηση την βρίσκουμε καταρχάς στον Νικόλαο Κασομούλη, ο οποίος υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων και περιγράφει με περισσότερη ακρίβεια, όχι μόνο αυτή τη στιγμή, αλλά και γενικότερα τις κινήσεις του Κυβερνήτη στην πόλη, αυτές τις πρώτες ημέρες. Τι λέει λοιπόν ο Κασομούλης;
«Προετοιμασμένα τα πάντα διά την τελετήν της υποδοχής του Κυβερνήτου, το Βουλευτικόν Σώμα, το Ιερατείο, η Αντικυβερνητική Επιτροπή με τους Υπουργούς και όλος ο λαός κάθε τάξεως, άνδρες, γυναίκες, μικρά παιδιά έτρεξαν εις την Περιβόλαν, όπου έμελλε να αποβιβασθή ο Κυβερνήτης…» (Ν.Κασομούλης, Ενθυμήματα στρατιωτικά, επιμ. Γ. Βλαχογιάννης, Αθήνα 1940, τ. 3 σ. 9-10).
Ο Κασομούλης κατά τα λοιπά επιβεβαιώνει την διήγηση της Γενικής Εφημερίδας, αλλά το καινούριο που μας υποδεικνύει είναι την Περιβόλα, ως το λιμάνι της Αίγινας εκείνη την περίοδο, τουλάχιστον για τα μεγάλα πλοία (το «παράλιον της πόλεως», όπως το γράφει η εφημερίδα). Και δεν είναι ο μόνος. Ας δούμε τι λέει ένας γραμματέας του και συνοδός του Κυβερνήτη, ο Νικόλαος Δραγούμης, για μια ακόμα μετάβαση του Καποδίστρια, πάλι από το Ναύπλιο στην Αίγινα, λίγους μόνο μήνες αργότερα:
«…διότι, καταπλεύσαντες εις Περιβόλαν, ειδοποιήθημεν ότι και εις την νήσον ταύτην μετεδόθη το μόλυσμα [η πανώλη]». (Ν. Δραγούμης, Ιστορικαί Αναμνήσεις τομ. Α΄, Έκδοσης Β΄, Εν Αθήναις 1879, σελ. 125).
Υπάρχει βέβαια και το ημερολόγιο του Ιωάννη Βαπτιστή – Θεοτόκη, μια σημαντική πηγή που παρέθεσε ο πιο εμβριθής, κατά τη γνώμη μου, μελετητής του Καποδιστριακού έργου στο νησί, ο Γιώργος Τσατήρης. Τι λέει όμως στο ημερολόγιο ο Βαπτιστής;
«11 Ιανουαρίου ημέρα Τετάρτη
…Το πλοίο λόγω της νηνεμίας φάνηκε να έρχεται στις 4 μμ., μπήκε στο λιμάνι στις 5:30 και αγκυροβόλησε στις επτά το απόγευμα…
12 Ιανουαρίου ημέρα Πέμπτη
…Μετά το πρόγευμα, επιβιβάστηκαν σε μια λέμβο οι ελληνικές αρχές και σε μία άλλη ο Κυβερνήτης με τον Άγγλο και τον Γάλλο πλοίαρχο, τους ακολούθησε δε μία λέμβος κενή και άλλες που μετέφεραν όλα τα πρόσωπα της ακολουθίας. Όλες οι λέμβοι έφεραν την Ελληνική σημαία.
Πρώτες έφτασαν στην ακτή οι ελληνικές αρχές, οι οποίες υποδέχθηκαν τον κυβερνήτη, περιστοιχιζόμενες από τον κόσμο που είχε συγκεντρωθεί, ο οποίος με πλήρη χαρά και πατριωτικό ενθουσιασμό, ζητωκραύγαζε υπέρ των συμμάχων Ηγεμόνων, του Κυβερνήτη και της Ελλάδος. Μετά κατευθύνθηκαν όλοι προς το προαύλιο του Ναού…»
Στο λιμάνι λοιπόν της Αίγινας είχαν αγκυροβολήσει τα τρία πλοία των δυνάμεων. Η Γαλλική Ήρα, η Ρωσική Ελένη, και το Αγγλικό Warspite, με τον κυβερνήτη στο κατάστρωμά του. Αλλά δεν έφτασαν όλα μαζί. Η Ήρα ήταν εκεί ήδη από τις 4 Ιανουαρίου. Γράφει ο Βαπτιστής:
«4 Ιανουαρίου, ημέρα Τετάρτη. Μετά τα μεσάνυχτα, αγκυροβόλησε στο Περιβόλαν η Γαλλική Φρεγάτα ‘ Ήρα’ και μια γκαμπάρα, (φορτηγό πλοιάριο …»
Αυτό που μας λέει λοιπόν ο Βαπτιστής είναι ότι τα πολεμικά πλοία αγκυροβόλησαν απόγευμα της 11ης δίπλα στην Ήρα, που ήταν στην Περιβόλα. Αυτό εννοεί ως λιμάνι. Ότι το πρωί της επομένης αποβιβάστηκε ο κυβερνήτης στην ακτή της (και όχι στο «παλιό λιμάνι», το οποίο σύμφωνα με τη μαρτυρία του Howe ήταν εκείνη την εποχή ένας βούρκος), και ότι όλοι μαζί κατευθύνθηκαν προς το προαύλιο της εκκλησίας. Η περιγραφή αυτή συμφωνεί με όσα λέει ο Κασομούλης, που περιέγραψε σαφώς ότι το προσυναπάντημα έγινε στην Περιβόλα.
Επίσης συμφωνεί τελικά με την Γενική Εφημερίδα που γράφει ότι όλοι μαζί ήρθαν εκείνο το πρωί από τον δρόμο τον φέροντα από «τον αιγιαλόν εις το βουλευτήριον» (τη μητρόπολη δηλαδή). Ούτε η εφημερίδα μιλάει για τον προβλήτα του παλιού λιμανιού, αλλά για τον παραλιακό δρόμο από την Περιβόλα («αιγιαλός»), ο οποίος ήταν πολυσύχναστος, και σε κάποιο σταυροδρόμι ανέβαινε προς στην πόλη, όπου άρχιζαν τα σπίτια δεξιά κι αριστερά μέχρι την μητρόπολη.
Αυτό που είναι δύσκολο στον σημερινό αναγνώστη να καταλάβει είναι γιατί παραλείπεται αυτός ο μισάωρος περίπατος από την ακτή της Περιβόλας προς την εκκλησία. Αυτό συμβαίνει επειδή είμαστε σήμερα βαρείς, χωρίς ανάσες, και με αυτοκίνητα. Μας φαίνεται πολύ αυτό το περπάτημα, όμως εκείνη την εποχή όλοι, συμπεριλαμβανομένου του κυβερνήτη, ήταν λιπόσαρκοι και δεινοί περιπατητές (ο κυβερνήτης περπατούσε δεκάδες χιλιόμετρα καθημερινά, κατεβαίνοντας από την άμαξά του στα ταξίδια της Ευρώπης). Εκείνη την εποχή λοιπόν, ούτε καν θα σκέφτονταν ότι επρόκειτο για κάτι αξιομνημόνευτο που έπρεπε να καταγραφεί. Προσέξτε πάλι αυτό που λέει ο Κασομούλης, ότι οι κάτοικοι «έτρεξαν εις την Περιβόλαν»… κυριολεκτεί με το «έτρεξαν», το είδε. Ήταν εκεί:
«Μόλις επάτησεν το έδαφος, και όλων αι καρδίαι εσκίρτησαν πάλιν του λαού. Πολλούς είδα να κλαίγουν από την χαράν τους, ευχαριστούντες τον Θεόν διά τον Άνδρα τον οποίον μας εξαπέστειλε» (Κασομούλης).
Η άποψη ότι τα πλοιάρια τον μετέφεραν προφανώς με κουπί προς το παλιό λιμάνι έχει μια πιθανότητα να ευσταθεί, αλλά μικρή. Δεν συνηθίζονταν μακρές κωπηλασίες με έμφορτες λέμβους και σε μία από τις δύο κατευθύνσεις με αντίθετο κυματισμό. Άνθρωποι και φορτία αποβιβάζονταν στην απέναντι ακτή και από εκεί πήγαιναν στην πόλη, γι’ αυτό λίγο αργότερα ο Καποδίστριας έδωσε εντολή στον Βαλλιάνο να φτιάξει τον αμαξιτό δρόμο που σήμερα λέγεται πολύ επιτυχώς «οδός Καποδιστρίου». Η οδός Καποδιστρίου φτιάχτηκε ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο, για να συνδέσει δια του κάρου την πόλη με το τότε λιμάνι.
Μια καλή απόδειξη της παραπάνω υπόθεσης θα ήταν να διοργάνωνε φέτος ο δήμος, στις 12 Ιανουαρίου ή στις 24 που αντιστοιχεί με την 12η του Ιουλιανού, έναν αγώνα δρόμου από την Περιβόλα προς την εκκλησία, και έναν περίπατο για όσους δεν μπορούν να τρέξουν, αλλά θα θελήσουν να συζητήσουν τα γεγονότα εκείνης της ημέρας, γεγονότα που πρέπει να θεωρηθούν μαζί με την προγενέστερη αποβίβαση του κυβερνήτη στο Ναύπλιο, ως ανάμνηση χαράς για το έθνος, και όχι αφορμή για τοπικές διχόνοιες. Πρέπει δηλαδή να αναδείξουμε αυτό που τελικά είπε ο Κασομούλης:
«Η 6η και 11η του Ιανουαρίου μηνός εφάνησαν αι λαμπρότεραι ημέραι δια το Έθνος».
Με εκτίμηση,
Παναγιώτης Πασπαλιάρης*
Ιστορικός
*Ο Παναγιώτης Πασπαλιάρης σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο ΑΠΘ, είναι συγγραφέας 5 βιβλίων, μεταξύ των οποίων η βιογραφία του Ιωάννη Καποδίστρια, καθώς και το πρόσφατο σύγγραμμα «ο Μεγάλος ανορθόγραφος».
