Μπορεί να διαφέρουν οι γνώσεις, οι απόψεις και οι πολιτικές μας πεποιθήσεις, όμως υπάρχει κάτι στο οποίο συμφωνούμε οι περισσότεροι: Η Επανάσταση του 1821 είχε εθνικό χαρακτήρα. Ευρύτατη η συναίνεση και στον θρησκευτικό χαρακτήρα του Aγώνα, ενώ αδιαμφισβήτητη είναι πλέον η κυρίαρχη τριάδα των πιο δημοφιλών αγωνιστών (Θ. Κολοκοτρώνης, Γ. Καραϊσκάκης, Λ. Μπουμπουλίνα).
Η δεύτερη κατά σειρά μεγάλη πανελλαδική δημοσκόπηση του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦιΜ) «Πώς βλέπουν οι Ελληνες την Επανάσταση του 1821;» αποτελεί μια εξαιρετική ακτινογραφία του τρόπου με τον οποίο η ελληνική κοινωνία αντιλαμβάνεται την Επανάσταση τόσο ως σύνολο όσο και ως επιμέρους κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές ομάδες. Από εκεί άλλωστε προκύπτουν και οι ενδιαφέρουσες διαφορές, όπως ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε σήμερα το βρετανικό δάνειο του αγώνα -μάλλον θετικά- ή ακόμα και ποια γεγονότα «επιλέγουμε» να θυμόμαστε ανάλογα με την ιδεολογική μας τοποθέτηση.
Τα κυριότερα ευρήματα
- Ανεξαρτήτως δημογραφικών χαρακτηριστικών, μορφωτικού επιπέδου, ιδεολογικής τοποθέτησης, πολιτικής ταυτότητας, οι Ελληνες έχουν ενιαία εικόνα για το χαρακτήρα της Επανάστασης, την οποία θεωρούν κυρίως εθνική, με υψηλά ποσοστά να αναγνωρίζουν τα θρησκευτικά, φιλελεύθερα και κοινωνικά της χαρακτηριστικά.
Διαφορές
Βέβαια υπάρχουν διαφοροποιήσεις στα ποσοστά. Π.χ. οι συντηρητικοί (96,8%), οι φιλελεύθεροι (94,7%), οι ψηφοφόροι της Ν.Δ. (94,9%) και του ΚΙΝ.ΑΛ. (94,8%) αναγνωρίζουν σαφέστατα τον εθνικό χαρακτήρα της Επανάστασης σε υψηλά ποσοστά, δεν συμβαίνει το ίδιο με τους κομμουνιστές (76%) και τους ψηφοφόρους του ΚΚΕ (69,9%). Ομως ακόμη και αυτοί δεν αμφισβητούν συλλήβδην τον εθνικό χαρακτήρα της Επανάστασης, καθώς ένα μέρος τους απλώς επιλέγει να απαντήσει «εν μέρει».
- Οι τρεις κυρίαρχες προσωπικότητες της Επανάστασης εξακολουθούν να είναι ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (89,6%), ο Γεώργιος Καραϊσκάκης (59,7%) και η Λ. Μπουμπουλίνα (29,7%). Μεταξύ άλλων, η πιο εντυπωσιακή αύξηση αφορά την εικόνα του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου – από το 55,1% στο 63,8%. Η μόνη κατηγορία όπου οι αρνητικές κρίσεις για τον Αλέξανδρο Μαυροκοδράτο υπερβαίνουν τις θετικές είναι οι κομμουνιστές (41,6% θετικά, 44,1% αρνητικά), ενώ οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ είναι διχασμένοι (45,4% έναντι 45,9%).
Για τον Καποδίστρια
Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι τον Ιωάννη Καποδίστρια θυμούνται κυρίως οι άνδρες, οι νεότεροι, όσοι έχουν υψηλότερο εισόδημα, οι εθνικιστές, οι σοσιαλιστές, οι ψηφοφόροι της Ν.Δ., ενώ αξιοσημείωτο είναι πως δεν αναφέρθηκε καθόλου από τους συντηρητικούς και τους κομμουνιστές.
Σημαντικότερο γεγονός της επαναστατικής περιόδου αναδείχθηκε η μάχη στα Δερβενάκια το 1822 (15,8%), με την πολιορκία και την άλωση της Τριπολιτσάς (11,9%), τη ναυμαχία του Ναβαρίνου (11,1%) και την Εξοδο του Μεσολογγίου (10,2%) να ακολουθούν.
Ενδεικτικά να αναφέρουμε και πάλι ότι οι εθνικιστές και οι φιλελεύθεροι θυμούνται περισσότερο την Τρίπολη και τα Δερβενάκια, οι συντηρητικοί το Μεσολόγγι και την Τρίπολη, οι σοσιαλδημοκράτες και οι σοσιαλιστές τα Δερβενάκια και το Ναβαρίνο. Το υψηλότερο ποσοστό αναφοράς στα Δερβενάκια (32,8%) καταγράφουν όμως οι κομμουνιστές, που θυμούνται επίσης το Μεσολόγγι. Επίσης, τις Εθνοσυνελεύσεις και τα Συντάγματα θυμούνται κυρίως νέες γυναίκες, σοσιαλδημοκράτες (3,5%) και κομμουνιστές (3,6% και 5,2% μεταξύ των ψηφοφόρων του ΚΚΕ) ενώ δεν τα αναφέρουν οι εθνικιστές, οι συντηρητικοί, οι σοσιαλιστές και οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ.
- Σε ό,τι αφορά το ρόλο των ξένων δυνάμεων στην Επανάσταση, 4 στους 10 Ελληνες θεωρούν ότι η Ρωσία ήταν η χώρα που είχε τη θετικότερη συμβολή στο ελληνικό ζήτημα, ενώ διχασμένη είναι η κοινή γνώμη σχετικά με το ρόλο που έπαιξαν τα δύο δάνεια από τη Μ. Βρετανία στην έκβαση της Επανάστασης.
- Φιλική Εταιρεία (93,8%), Φιλέλληνες (88,7%) και νησιώτες πλοιοκτήτες (85,5%) εμφανίζονται στις απαντήσεις ως οι 3 κοινωνικές ομάδες που έπαιξαν θετικό ρόλο στην έκβαση της Επανάστασης.
- Εφτά στους 10 Ελληνες συνεχίζουν να θεωρούν ότι το «κρυφό σχολειό» αποτελεί ιστορικό γεγονός. Διχασμένη παραμένει η κοινή γνώμη για το αν η Επανάσταση ξεκίνησε την 25η Μαρτίου στην Αγία Λαύρα. To 47% γνωρίζει για τη σφαγή άμαχων Τούρκων και Εβραίων από τους Ελληνες μετά την άλωση της Τριπολιτσάς.
- Λιγότεροι από τους μισούς δηλώνουν ότι γνωρίζουν καλά την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, όμως μόλις 1 στους 10 συμφωνεί ότι τη γνωρίζουν εξίσου καλά οι συμπολίτες του.
- Μοιρασμένοι είναι οι Ελληνες στο ερώτημα αν τα 200 χρόνια που ακολούθησαν το 1821 δικαίωσαν τις προσδοκίες των επαναστατών, οι περισσότεροι όμως τοποθετούνται θετικά.
- Ως σημαντικότερες επιτυχίες αυτά τα 200 χρόνια αναγνωρίζονται ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός, η εποποιία του Ελληνοϊταλικού πολέμου 1940-41 και η εμπέδωση των θεσμών της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
- Τρεις στους 4 Ελληνες συμφωνούν ότι η Επανάσταση είχε, τουλάχιστον εν μέρει, φιλελεύθερο χαρακτήρα ενώ σημειώνεται αύξηση των θετικών απόψεων για τους φιλελεύθερους διανοούμενους και πολιτικούς, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Αναστάσιος Πολυζωίδης.
«Από τα πορίσματα της έρευνας, αυτό που στο ΚΕΦιΜ μας χαροποιεί και μας ενθαρρύνει περισσότερο είναι πως οι Ελληνίδες και οι Ελληνες συμφωνούν στον εθνικό και θρησκευτικό χαρακτήρα της Επανάστασης αλλά ολοένα και περισσότερο τη συνδέουν με τις φιλελεύθερες και δημοκρατικές ιδέες που την ενέπνευσαν», σημείωσε ο πρόεδρος του ΚΕΦιΜ, Αλέξανδρος Σκούρας.
Μύθοι και αλήθειες
Αισιόδοξη για το γεγονός ότι όπως προκύπτει από τις απαντήσεις «είμαστε λιγότερο πρόχειροι και περισσότερο σκεπτόμενοι» εμφανίστηκε η καθηγήτρια Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού του ΕΚΠΑ, Μαρία Ευθυμίου, ενώ αναφέρθηκε στους μύθους και στην ψυχολογική ανάγκη που ίσως έχουμε ως κοινωνία να τους διατηρούμε. «Ταιριάζει στην γκρίνια μας» όπως είπε χαμογελώντας και αναφερόμενη στο θέμα του Κρυφού Σχολειού είπε ότι ο Ελληνισμός είχε τουλάχιστον 20 σχολεία πολύ υψηλού επιπέδου, από τα καλύτερα των Βαλκανίων.
Ο Στάθης Καλύβας, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και μέλος της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», επεσήμανε ότι η αντίληψη των Ελλήνων για την Επανάσταση όπως προκύπτει από την έρευνα είναι ώριμη και «αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία αν λάβει κανείς υπόψη του πως οι απόψεις για το παρελθόν πάντοτε συμπλέκονται με το παρόν». Οσον αφορά στους μύθους και τις αλήθειες, αυτό το «βαρύ δίδυμο», σημείωσε πως ο τρόπος παρουσίασης της ιστορικής έρευνας πρέπει να μην είναι επιθετικός διότι δημιουργεί αντιδράσεις.
Ο διευθυντής Ερευνών του ΚΕΦιΜ, καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο ΕΚΠΑ και μέλος της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», Αριστείδης Χατζής, δεν έκρυψε την ικανοποίησή του για το ότι «οι Ελληνίδες και οι Ελληνες διακρίνουν πλέον τη φιλελεύθερη διάσταση της Επανάστασης, έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για πρόσωπα και γεγονότα και διαμορφώνουν αργά αλλά σταθερά μια περισσότερο επεξεργασμένη εικόνα για την περίοδο».
